Una lenga minoritària enfin reconeguda mas qu’a pas pro mejans de transmission.

L’occitan s’es salvat duscas a ara de mai d’una condemnacion, de las umiliacions e de las privacions… de drech, d’estatut, d’escòla, de mèdias… Lenga de cada jorn, o es uèi sonque per una minoritat del monde d’Occitània. Lenga majoritària en 1900 en País d’òc, i es ara lenga minoritària e la practica contunha de recuolar. Es dins las zònas ruralas qu’es la mai utilizada regularament mas per de locutors vièlhs, sovent « occitans sens o saber », que la transmeton pas gaire. En vila, l’occitan es a tornar un pauc (universitats, escòlas, corses publics, manifestacions culturalas de tota mena…) mas aquò compensa pas la pèrda de locutors. L’occitan es considerat per l’UNESCO coma en dangièr de disparicion.

I a pas de chifras fisablas sul nombre de locutors e lor competéncia (actius, passius...) per l’ensemble occitan. La forqueta de las fonts va per França de 110 000 a 3 millions. L’INED (Institut Nacional d’Estudis Demografics) considèra en s’apevant sus son enquista de 1999 que 1,6 milion de personas, siá quicòm coma 12 % de la populacion de la França d’òc, an un « ligam » amb l’occitan, nocion plan fosca, e que 610 000 locutors l’utilizan regularament. Cal ajustar los occitanfòns de la Val d’Aran en Espanha e de las Valadas occitanas d’Itàlia.

Las enquistas d’unas collectivitats territorialas pòrtan de precisions, fan veire d’evolucions negativas mas tanben d’elements d’espèr amb una presa de consciéncia de la valor d’aquel patrimòni e un interès per sa transmission.

Ara la menaça d’avaliment s’acompanha d’una melhora percepcion e d’un movement de simpatia. L’usatge recuola mas l’imatge se melhora e las presas de posicion en favor de l’occitan, coma de las autras lengas minoritàrias, se multiplican a totes los nivèls, internacional, europèu, nacional e regional.

De donadas de las enquistas menadas en Aquitània e Miègjorn-Pirenèus sus las practicas e representacions de l’occitan fan veire qu’una majoritat d’enquistats formula, e mai siá a de nivèls diferents, un interès per l’occitan.

Fresca murala de
Pierre Verzac (Tolosa)

Podèm notar tanben amb l’enquista menada pel conselh regional de Miègjorn-Pirenèus que se l’usatge demesís, la volontat de manténer l’occitan s’afirma. 62 % dels occitanofònes enquistats dison qu’utilizan de mens en mens l’occitan e son pas que 4 % a l’aver transmés en lo parlant regularament als enfants mas 75 % tròban interessant d’aparar l’occitan e pensan qu’aprene l’occitan es mai un signe de dubertura que d’embarrament.

• Dempuèi lo 23 de julhet de 2008, la Constitucion de la Republica francesa estipula dins l’article 75-1 del capitol sus las collectivitats territorialas : « Les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France ». Aquel article, purament declaratiu e sens portada juridica, dona pas cap de drech particular mas implica ben una responsabilitat partejada entre l’Estat e las collectivitats e podriá ben servir, per un governament un pauc volontarista, a la mesa en òbra d’una vertadièra politica de salvagarda e transmission.
• En Itàlia, l’occitan es reconegut per l’article 6 de la constitucion e una lei de 1999 per las minoritats lingüisticas mas, per un arrestat, l’occitan, lo sarde e lo friolan son passats de l’estatut de lengas a lo de « dialetti ».
• Es en Val d’Aran que l’occitan a lo melhor estatut. La lei de 1990 de regim especial de la Val d’Aran reconeis l’occitan (aranés) coma lenga (co)oficiala en Aran. En 2006, lo novèl estatut de Catalonha faguèt de l’occitan la tresena lenga oficiala de Catalonha. Lo 22 de setembre de 2010, lo parlament de la generalitat de Catalonha votèt la « Lei per l’occitan, aranés en Aran ».

Vòte de « Lei de l'occitan, aranés en Aran » al parlament de Catalonha lo 22 de setembre de 2010 (fòto : Generalitat de Catalonha).

Dempuèi 1951 las pòrtas de l’ensenhament se son progressivament dubèrtas a divèrsas possibilitats d’aprendissatge. Cal mençonar puèi la publicacion e la mesa en òbra de las circularas dichas Savary de 1982 e 1983. Per l’ensenhament primari de l’occitan, en dos ans, 18 pòstes especifics foguèron atribuits a las acadèmias de Bordèu, Montpelhièr, Niça e Tolosa.

Autres passes importants :

• la creacion del CAPES d’occitan lenga d’òc en 1992,
• la del concors especial de recrutament de professors de las escòlas de e en lengas regionalas en 2002
• las circularas pro volontaristas de 2001-2003 (Lang-de Gaudemar)
• la lei « d’orientacion e de refondacion de l’escòla » de 2013. Dins lo projècte inicial, las lengas regionalas èran quitament pas mençonadas mas los elegits an noirit lo debat e obtengut fin finala una plan bona amelioracion de la lei e del Còdi de l’educacion (legitimacion e valorizacion de çò que se pòt far). Legir lo tèxte de lei.

Cal ben dire ça que là que sul terren, res a pas encara plan cambiat. La regression dels mejans e de las possibilitats de las annadas 2003-2010 demòra una menaça per l’avenidor (ex : baissa del nombre de pòstes al CAPES, supression de pòstes d’animacion, supression d’opcions facultativas de lenga regionala dins lo cursus dels ensenhaires e dins la reforma d’unes bachelierats, desvalorizacion a d’unes examèns…).

Los progrèsses, reals mas limitats, constatats dins d’unas zònas son deguts a la mobilizacion de parents, d’ensenhaires, d’elegits e d’associacions mas tanben a la mesa en òbra, dins tres regions, de convencions de desvolopament entre l’Estat e las collectivitats territorialas.

Las chifras de l’ensenhament :

Pòt estonar, mas las chifras de l’ensenhament de l’occitan son pas en França plan fisablas, sustot se se cèrca d’evolucions. Las definicions de las formas d’ensenhament càmbian dins lo temps e segon las acadèmias e lo recuèlh de donadas comparablas e coerentas es pas de bon far.

Ja en 1982, a la velha de la publicacion de las circularas Savary, lo ministèri explicava que « la mesure statistique de l’enseignement des langues régionales présente des difficultés et des incertitudes » e que caliá esperar « une mesure statistique rigoureuse ». Dempuèi, las causas se son pas gaire melhoradas. I a pas encara « une mesure statistique rigoureuse ».

Lo punt precís fach en 1987 pel Ministèri a l’escasença de la reünion del « Conseil National des langues et cultures régionales » pòt servir de punt de partença, e mai se i a d’unas incoeréncias dins las donadas.

Podriam aver de chifras pro fisablas pel segondari cada dos ans, quand lo ministèri fa son enquista, mas curiosament ne publica pas sovent los resultats… I a sonque per l’ensenhament bilingüe public e immersiu associatiu que las donadas son regularas e fisablas. Per las autras formas d’ensenhament dins lo primari, las modalitats ne son plan divèrsas e, d’una acadèmia a l’autra, las chifras son pas de bon comparar e pauc seguras.

Efectius d’escolans que seguisson un ensenhament d’occitan (totas formas d’ensenhament en França) :

* chifra eissida del MEN, donada dins lo rapòrt del « Comitat consultatiu per la promocion de las lengas regionalas e de la pluralitat linguistica ».

Font : Chifras parcialas de tota mena sortidas del Ministèri de l’Educacion de França

Remarcas sus las chifras : d’unas evolucions brutalas d’una annada sus l’autra podon èsser lo fach d’una reforma, d’un cambiament dins lo biais de reculhir las donadas, d’errors… D’unas chifras, visiblament tròp incoerentas, son pas estadas retengudas.

Las chifras de l’ensenhament bilingüe e immersiu en occitan dins lo primari son pus fisablas

L’acadèmia de Tolosa es la qu’a l’efectiu pus bèl d’escolans qu’aprenon l’occitan. Cal ben dire ça que la que, quitament aquí, son a pro pena los 10 del cent dels escolans que seguisson, jos de formas divèrsas, un ensenhament d’occitan (29 190 en 2014), o de sensibilizacion (39 700 en 2014). En 2009, 0,91 % dels escolans del primièr gra de l’acadèmia de Tolosa èran escolarizats en bilingüe public e immersiu associatiu. En 2012 son 1,20 %. Cal ben dire que l’ensenhament de l’occitan es sinistrat dins las acadèmias del Nord d’Occitània. Es en Val d’Aran que l’occitan a lo mai de plaça a l’escòla. I es lenga d’aprendissatge e lenga veïculara. Per contra l'occitan a pas, tant val dire, cap de plaça dins las escolas de las valadas occitanas d'Itàlia…

Acadèmia de Tolosa : Evolucion del nombre d’escolans que benefician d'un ensenhament de l'occitan de 2007 a 2014

Font : Conselh academic per l’ensenhament de l’occitan

Dins las universitats de França, l’occitan a trobat una plaça, mas i a sonque Montpelhièr e Tolosa que prepausen un cursus complèt. En Espanha, i a pel moment d’estudis e de recèrcas a Barcelona e a Lhèida. Existís tanben l’AIEO, (Associacion internacionala d’estudis occitans), ramosa de cercaires del monde entièr que, dins l’encastre de l’estudi de las lengas romanicas, se mainan de la lenga e de la literatura occitanas. Organiza un grand congrès cada tres ans.

L’occitan dona de trabalh e un bon imatge per vendre

I a ara de personas que se ganhan la vida gràcias a lors competéncias en occitan, mai que mai dins l’ensenhament, mas tanben dins d’autres sectors. Dins l’ensenhament public, i a 201 professors certificats d’occitan e los professors de las classas bilinguas. Las Calandretas elas emplegan 400 personas.

En 2011, lo Servici de l’Emplec de l’Institut d’Estudis occitans repertorièt 160 ofèrtas amb 71 % vengudas de l’ensenhament. E òc, quitament l’Educacion nacionala, que manca d’ensenhaires d’occitan, passa ara pel « Pòl emplec ». Cal dire tanben que doas regions, Aquitània e Miègjorn-Pirenèus, an mes en plaça de borsas per encoratjar d’estudiants a far d’estudis universitaris d’occitan e passar los concorses de l’ensenhament per venir professors d’occitan. Qual o auriá pogut creire vint ans a !

L’occitan es ara emplegat dins la comunicacion comerciala per donar un bon imatge d’un produch o d’una entrepresa. Se vei sus de panèus de reclamas e d’etiquetas ont servís de simbòl d’enrasigament e de qualitat. Existís un labèl per valorizar l’emplec de l’occitan dins la vida economica e quitament d’unes supermercats començan de l’utilizar.

De collectivitats territorialas començan d’assegurar lors reponsabilitats e prenon de mai en mai d’iniciativas

• Miègjorn Pirenèus, Aquitània e Lengadòc Rosselhon an signadas de convencions amb los rectorats pel desvolopament de l’ensenhament de l’occitan e mes en plaça d’ « Amassadas » ont se discutisson las politicas linguisticas. Dins aquelas tres regions, i a tanben ara un representant de las lengas regionalas dins lo CESER (Conselh economic, social e environamental regional), assemblada que representa la societat civila.
• Ròse Alps s’interèssa tanben ara a sas lengas. En julhet de 2009, votèt una deliberacion en lor favor e a la prima de 2012, organizèt pel primièr còp d’assisas regionalas sus la question.
• A Tolosa, la comuna a fach dintrar l’occitan dins las anóncias del mètro e s’es donada una carta municipala per l’occitan.
• De departaments tanben prenon d’iniciativas e an de cargats de mission o de servicis associats per l’occitan (Pirenèus Atlantics, Dordonha, Avairon, Tarn, Pirenèus Nauts, Gèrs…)
• Ca que la es sonque en Val d’Aran que l’occitan a un vertadièr estatut e es emplegat per l’administracion. Es aquí tanben qu’es lo mai present dins las carrièras e a l’escòla.

Fòto : « L'Amassada », conselh de desvolopament de la Region Miègjorn Pirenèus (fòto : Region Miègjorn Pirenèus).

En 50 ans l’occitan es passat, e mai se lo cambiament es pas complèt e tant se’n manca, de la relegacion a la promocion, de la vergonha a la fiertat. Uèi, los joves que l'aprenon ne son fièrs. ÒC en doas letras, contrariament a çò qu’es dich als cruciverbistas, es pas una lenga mòrta.

Un fum d’associacions trabalhan a la coneissença, difusion e transmission. Eveniments e manifestacions culturalas de tota mena meton en valor las produccions culturalas de tradicion e de creacion. La literatura, la musica e la cançon gardan una fòrta vitalitat. La plaça de l’occitan sus internet progrèssa.

Ça que la, los cambiaments, los mejans de transmission, los budgèts demòran plan tròp flacs. La plaça de l’occitan demòra plan, plan tròp pichona dins la comunicacion normala, l'ensenhament e los mèdias (sonque, per an, 51 oras de television e 563 de ràdio).

« Per Besièrs manifestavan… » 17 de març de 2007. Omenatge a Lugan Bedèl. (Fòto G. Mercadièr)

La question de las lengas regionalas es ara dins lo debat public

A Tolosa, lo 31 de mars de 2012, 30 000 personas manifestèron per l’occitan, mai que mai per un estatut e una lei. Lo novèl president de la Republica francesa confirmèt per escrich que fariá ratificar la Carta europèa de las lengas regionalas o minoritàrias e velhariá, amb los ministres concernits, a la definicion d’un quadre legal per las lengas regionalas. Lo Comitat consultatiu per la promocion de las lengas regionalas e de la pluralitat linguistica, installat lo 7 de març 2013 per la Ministra de la cultura amb un crane discors, a fach un bon rapòrt. Remés lo 15 de julhet, fa plan veire d’un costat la situacion e de l’autre la necessitat de mesuras especificas, de mejans e d’una lei…

Baste siá pres en compte ! Seriá ben ora. Cal esperar ara la « promocion », aprèp aver esperat de badas lo « cambiament »…
Los deputats an votat lo 28 de septembre 2013, a la fin d’un bon debat e a una larga majoritat (361 per sus 510 votants), per la ratificacion de la Carta, mas la procedura de ratificacion serà longa e es pas ges solide que capite. Òm se pòt pas empachar de pensar que se s’èra votat per una lei a la plaça del sol principi de ratificacion simbolica de la carta… seriá benlèu passada la lei... Cal esperar encara ! Podèm encara esperar ?

Tèxte : Gilabèrt Mercadièr
Remarcas, suggestions e correccions : Patrici Pojada, Sèrgi Carles, Bernat Molin, David Fabiè.