Aqueles tablèus illustran la prononciacion de l'occitan a travèrs las relacions entre la grafia e la fonia de la lenga. Seguisson lo principi d'accion del Congrès qu'es de valorizar çò comun en respectant la diversitat. Prepausan, per cada grafèma, sa prononciacion occitana, las variacions foneticas màgers e de sons per ausir lo grafèma prononciat.
Introduccion
« Mai de mila ans nos fa... » cantava Claudi Martí.
Òc, mai de mila ans nos fa que l’occitan s’escriu…
O cal ben dire que d’unes encara o sabon pas. Un collèga me disiá encara en 2006 « mais le patois, enfin je veux dire l’occitan, autrefois, ça s’écrivait pas ! ». Per « l’autrefois » li parlèri dels trobadors, de Godolin qu’a son estatua sus una plaça de Tolosa, de Mistral qu’aguèt un prèmi Nobèl, de literatura escricha, si, si, e pas orala. Expliquèri siaudament que la grafia es la faiçon d’escriure un mot, un son, e pus generalament un sistèma d’escritura organizat, coerent, normat dison d’unes, per escriure una lenga. Si, si, totas las lengas se pòdon escriure. Confirmèri que i a de lengas qu’an mai d’una grafia, que òc se vei tot còp dins La Dépêche per l’occitan, mas qu’es pas per çò que i a doas grafias que i a doas lengas.
La grafia dicha classica de l’occitan que presentam aquí torna prene sus d’unes punts la grafia dels trobadors. Òc, mai de mila ans nos fa qu’un escag de mots s’escrivon del meteis biais.
Es a la fin del sègle XIX e al començament del sègle XX que de monde coma Josèp Ros puèi Prospèr Estieu, Antonin Perbòsc, Josèp Salvat, comencèron de trabalhar a l’unificacion de la grafia de l’occitan en prepausant un sistèma adaptat de la grafia dels trobadors, diferent de la grafia mistralenca.
Puèi Loís Alibèrt, en s’apevant suls trabalhs pel catalan de Pompeu Fabre e per l’occitan de Prospèr Estieu e d’Antonin Perbòsc, endralhèt amb sa Gramatica ocitana segon los parlars lengadocians (1935), los grands principis de la novèla grafia dicha classica. L’Institut d’Estudis Occitans, creat en 1945, organizèt l’adaptacion d’aqueles principis de la grafia classica a las autras grandas variantas de l’occitan gràcias al trabalh de monde coma Robèrt Lafont, Pèire Bèc, Josèp Migòt, Joan Rós...
Passarem sus las batèstas bizantinas per d’unes cambiaments de grafèmas, « s » e « z » per exemple, o del sistèma d’accentuacion. Vegèri un jorn en classa un paure plan bon professor qu’aviá d’escolans qu’utilizavan doas edicions d’un meteis manual amb dos sistèmas d’accentuacion diferents. Imaginatz-vos lo rambalh... Tanlèu qu’escriviá quicòm, un tròç de la classa fasiá saber qu’èra pas atal dins son libre e los autres disián que si.
En 1997 lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) prenguèt la relèva per assegurar la gestion de la nòrma grafica e ortografica. Prepausèt de recomandacions en complement dels trabalhs precedents. Son ara en usatge, per l’essencial, sus una bona part del territòri occitan.
Lo Congrès a, dempuèi sa creacion, dins las missions que li an fisadas los actors associatius e publics de l’occitan que l’an volgut e installat, la de gerir e de far conéisser la grafia classica.
La grafia classica
Es la grafia de nòstra istòria e de la dignitat retrobada de nòstra lenga. Fa l’unitat dels parlars occitans e la continuitat de la lenga medievala a la lenga de uèi.
Es una grafia supòrt, englobanta. Un meteis mot escrich pertot de la meteissa faiçon pòt aver de prononciacions diferentas. La correspondéncia entre grafia e fonia es diferenta d’una region a l’autra, mas es atal en realitat, mai o mens, dins totas las lengas. Se l’aprenent, lo novèl locutor, coneis pas las claus d’aquelas correspondéncias se pòt enganar. Plan solide, la grafia supòrt e englobanta a de limits. I a ben de diferéncias entre variantas que son presas en compte graficament. Per exemple, la « hèsta » gascona se pòt pas escriure « fèsta » e la « chabra » se pòt pas escriure « cabra ».
Enfin, la grafia classica a tanben lo merit de far plan veire la parentat de l’occitan amb las autras lengas romanicas.
Dins las novèlas generacions de bona volontat qu’aprenon la lenga, mas tanben dins las autras, las interferéncias grafia-fonia son plan tròp fòrtas e menan un fum d’errors e de prononciacions marridas.
Se cal pas tapar las aurelhas. La grafia « paur » fa dire [pawr] a mai d’un, alara que se ditz gaireben pas enlòc atal, e totes sabèm tanben que la « a » finala e la « o » son de grafèmas que n’engarçan encara mai d’un.
Mestrejar la relacion grafia-fonia es pas tant de bon far coma çò que s’es pogut dire, sustot ara que los joves coneisson pas pro la lenga, l’ausisson pas pro, deseiretats que son, e que d’unes legisson mai que si parlan sens aver pro de referéncias oralas solidas, plan apevadas sus l’audicion, la practica e de modèls. La grafia classica necessita coma tota grafia un aprendissatge, un bon entraïnament. Passar de l’oral a l’escrich e de l’escrich a l’oral es pas totjorn de bon far, sustot que los cambiaments grafics an creat una mena d’insecuritat.
Avèm d’unes escolans que gausan pas gaire parlar en defòra de la classa. Trabucan a causa de grafèmas mal oralizats e parlan un occitan francizat sens la prosodia que lo caracteriza. Las nòrmas graficas mal assimiladas devenon d’enganas, de trapèlas.
Los objectius d’aqueles tablèus oralizats
Son pas los trabalhs, d’unes plan sabents, que mancan sul sicut de la grafia classica, mas son escampilhats, sovent parcials (generals o per una sola varianta), pas totjorn de bon mestrejar e aquesir. La prononciacion es donada amb la grafia francesa o amb l’alfabet fonetic internacional que, sol, es pas ges una garantida de bona prononciacion.
Es per aquò – e es pro novèl – que dins l’utís que farga lo Congrès, la prononciacion oralizada per de locutors ven illustrar, concretizar, exemplarizar, modelizar la teoria.
E sabèm ben qu’es plan marrit de voler far plan parlar sens son, sonque amb l’escritura. Es coma voler far nadar sens aiga. En mai, d’errors s’enquistan.
Amb aqueles tablèus lo Congrès vòl :
- facilitar pels usatgièrs la coneissença, la compreneson, la difusion e la bona utilizacion de la grafia classica, factor plan important d’unitat de la lenga occitana. La grafia classica es pas pro coneguda encara e, quand o es, es pas totjorn pro mestrejada ;
- contribuir a melhorar la relacion grafia classica - prononciacion e limitar las interferéncias que pòrtan pèrda a la qualitat de la lenga orala dels aprenents ;
- donar de reférencias escrichas e oralas ;
- respondre a la demanda de las collectivitats territorialas que nos an fisat, e nos reconeisson, aquel ròtle de referéncia, de regulacion, de gestion de la grafia. Vòlon poder dire a de portaires de projèctes que coneisson pas plan la grafia classica : « Anatz veire lo Congrès ».
Plan solide que i a pas totas las variantas, totes los parlars dins aqueles tablèus. Ne sèm demorats – grand principi del Congrès – a çò comun e a las variantas màgers. I a pas encara totas las illustracions sonòras previstas. D’unes conselhièrs nos an dich al començament, e amb rason, quand i aviá pas encara cap d’illustracion sonòra, qu’ « una cata i trobariá pas sos catons » mas solide que, quand totes los catons miaunaràn, que tot serà oralizat, cada cata coneisserà ben pus aisidament sos catons.
Aquela produccion del Congrès serà melhorada amb l’ajuda del Conselh lingüistic que trabalha sus l’actualizacion e la reformulacion de las nòrmas en usatge e amb de complements sonòrs.
L’illustration sonore des relations graphie-phonie sera complétée en insistant sur ce qui est le plus trompeur, en intégrant les mots dans des phrases pour en voir la structure, en entendre la prosodie, l'accent de phrase, les assimilations... Il faut bien y réfléchir et bien choisir mots, phrases, extraits de textes, dires, locuteurs, pour qu'ils soient d'une langue réelle, significatifs, assez pédagogiques sans trop et pour qu'ils apportent du sens pour être assez agréables et évocateurs.
La Parabòla del filh perdut, nous l'avons reprise et adaptée en hommage à Pèire Bèc, à qui l’occitan doit tant.
Ajustarem tanben de tèxtes literaris legits per la lenga culta, e d’extraches de collectatges per la lenga populara sovent mèstra per la fonologia.
De desvolopaments pedagogics aprestats per una collaboracion entre lingüistas e ensenhaires son ja demandats.
Acabarai en mercejant totes los qu’an trabalhat d’un biais o d’un autre per aquela produccion, amb una mencion especiala per Maurici Romiu, vicepresident del Conselh Lingüistic del Congrès, qu’a acceptat la responsabilitat, e lo risc tanben, de la direccion scientifica d’aquela primièra version.
Gilabèrt Mercadier, president del Congrès