Crèdits e mercejaments

Las Nòrmas Ortograficas de l'aranés

Eth 14 de gèr de 1983 es Normes ortografiques der aranés estèren adoptadas per decrèt signat peth president dera Generalitat de Catalonha e coma tau publicades en DOG num. 312 deth 16 de març deth madeish an. Er emple d'aguest e d'aguestes en toti es encastres dera vita vidanta dera societat aranesa : administracion, ensenhament e ahèrs particulars, sustot a compdar dera sua oficializacion (Lei de regim es peciau dera Val d'Aran de junhsèga de 1990) a determinat qu'aqueri punts dera normativa ortografica que balhavan lòc a quaques ambigüetats avessen d'èster tornats a campar.

Entà amiar tà devant aguest prètzhèit, eth Conselh Generau d'Aran creèc ua comission compausada per persones que heren partida dera Comission qu'elaborèc es Normes ortografiques de 1983, regent e eth burèu OFEA (Oficina de Foment e Ensenhament der Aranés deth Conselh Generau d'Aran), en tot mantier un sarrat contacte tamb eth Conselh dera lenga occitana, ada quin apertien tanben quauques persones qu'en sòn dia heren partida dera vielha Comission.

Es diferéncies enter es dues « normes », era originau e era revisada, son plan petites e superficiaus quan aguestes s'apliquen ben, causa que mos hè assolidar que podem parlar d'ua soleta norma que teng dues variantes.

Grafia comuna de la lenga occitana

La nòrma grafica emplegada, recomandada e gerida pel Congrès permanent de la lenga occitana es la « grafia classica ». Aquela nòrma es reconeguda pel Ministèri francés de l’Educacion Nacionala, per la Generalitat de Catalonha e pel Conselh generau d’Aran. Es estada tanben adaptada a l'occitan alpin oriental de las valadas occitanas d'Itàlia. 

Foguèt endralhada dins la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Loís Alibèrt publicada en 1935, puèi, après la segonda guèrra mondiala, aquela nòrma ortografica de l’occitan foguèt gerida al sen de l’Institut d’Estudis Occitans (I.E.O.) e s'adaptèt a las grandas variantas de la lenga. En 1997, d’universitaris e de militants culturals creèron lo Conselh de la lenga occitana (C.L.O.).

L’autoritat scientifica d’aquel conselh foguèt reconeguda pel Conselh Generau d’Aran e per las associacions e las federacions istoricas occitanas, mas lo C.L.O. daissèt pauc a pauc sas activitats al començament de las annadas 2000. De membres del C.L.O. redigiguèron un tèxte comun amb de principis màgers e de modalitats d’organizacion per un organisme de regulacion de l’occitan. Lo tèxte aguèt un consensus politic e institucional e a l’Amassada de Vielha en Val d’Aran lo 23 de mai de 2008 ont èran representadas las collectivitats territorialas, las institucions e las associacions istoricas. Amassa, lancèron lo procèssus de creacion de l’organisme de regulacion de l’occitan : lo Congrès permanent de la lenga occitana, installat oficialament a l’Ostal de Region Aquitània a Bordèu lo 16 de decembre de 2011.

Lo Conselh lingüistic del Congrès es a actualizar e a completar las nòrmas ortograficas e oralas del Conselh de la lenga occitana. Per las principalas relacions grafia-fonia se pòt ja consultar sul site de tablèus illustrats sonorament aprestats pel Congrès per respondre als besonhs dels usatgièrs.

Valadas occitanas d'Itàlia

Nòrmas ortogràficas, chausias morfològicas e vocabulari de l’occitan alpin oriental

La « Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l’Occitan Alpin » es estaa creaa en 1999 sus propòsta de la Comunitat de Montanha de la Val Maira e dins lo quadre de la mesura 4.2 de la convencion Interreg II Itàlia - França. 

Aquesta comission era formaa da Giovanna Bianco, Franco Bronzati, Jean-Michel Effantin, Philippe Martel e Rosella Pellerino, abo la collaboracion de Dario Anghilante, e coordinaa da Xavier Lamuela. Son encharja era de propausar una ortografia e una varietat referenciala per l’ensem di parlars occitans alpins presents dins lo territòri de la Region Piemont e d’illustrar sa chausia abo un diccionari de uech mila paraulas.

La conven de mencionar quala es la relacion entre la lenga de las valadas dal Piemont e lhi autri dialèctes occitans. Lhi parlars dal nòrd, de las vals d’Ols, Cluson e Sant Martin, continuon sensa chambiaments importants aquilhi dal caire francés; pus al sud, la se fai gradualament la transicion vèrs lo piemontés, mas las características occitanas son sempre presentas e la referéncia a l’ensem de la lenga possibla.

Una varietat referenciala deu èsser generalament compresa e acceptaa. Un principi útil per l’establir es aquel de cerchar la forma de lenga que, apresa da un estrangier, lhi permeteria de comunicar normalament en donant l’impression de parlar una varietat que seria pas jamai aquela de l’interlocutor mas que poeria èsser aquela d’un luec ben pròche. Dins nòstre cas la fragmentacion dialectala permet pas de far aquò per tot l’ensem de las varietats presentas, mas, en o fasent per las valadas centralas, la s’obten já un modèl de lenga disponible per qualqui usatges generals. D’autre caire, dins la varietat propausaa, tot en cernent las características di parlars centrals, de solucions d’autras oríginas son estaas aculhias quand las semelhavon preferiblas, generalament perque las èron menc tributàrias de las influéncias italiana e piemontesa.

En tot cas, en emplegant l’ortografia comuna, chascun pòt escriure dins sa pròpria varietat d’una maniera accessibla per l’ensem de lhi occitanòfons; aquò permet l’usatge de varietats localas dins ben de situacions pròprias de la varietat referenciala simplament en levant qualquas características tròp marcaas. Chal tenir da ment que la pràctica generala de l’occitan admet una lònja sèria de características dialectalas dins l’usatge cultivat; aquesta propòsta de varietat referenciala deu èsser donca presa coma un exemple de forma possibla per l’usatge general e non pas coma una lenga normativa rígida. Solament la pràctica abituala d’aquesta forma de lenga permeterè de fixar çò que chasque varietat locala lhi poerè aportar e çò que convenerè a l’usatge general. En consequéncia, la gramàtica e lo diccionari son presentats coma una caracterizacion de la varietat propausaa, en laissant de plaça, sus ben de ponchs, a de solucions alternativas.

Xavier Lamuela, coordinator de la Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l’Occitan Alpin

Direction scientifique : Maurici ROMIEU, vice-président du Conseil linguistique

Équipe scientifique : M. Romiu, Joan Claudi RIXTE, Bernat MOLIN , membres du Conseil linguistique

Coordination et référent pédagogique : G. Mercadièr, président du Congrès

Recherche, préparation : F. Marcouyre, V. Rivière, D. Escarpit

Infographie : A. Séguier

Voix : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), JB. Brana (gascon), A. Séguier (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin), R. Pecot (provençal), Maurici ROMIEU, vice-président du Conseil linguistique, B. Dazeas

Remerciements : Patric SAUZET, président du Conseil linguistique, Andriu BIANCHI, Patrici POJADA, Jean SIBILLE, Alan VIAUT, membres du Conseil linguistique

Adaptation des échantillons de textes : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), Bernat MOLIN, membre du Conseil linguistique (provençal), JB. Brana (gascon), Sèrgi CARLES, membre du Conseil linguistique, et Gilabèrt Mercadier, président du Congrès (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin)

Voix : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), Marthe Laulhé (gascon), E. Fraj (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin), R. Pecot (provençal)

Bibliographie

• ALIBERT Louis. Dictionnaire occitan-français sur la base des parlers languedociens. Toulouse : I.E.O., 1966, 700 p.
• BEC Pierre. La langue occitane. Paris : Presses Universitaires de France, édition corrigée, 1963.
• BEC Pierre. Manuel pratique d’occitan moderne. Paris : éditions A et J Picard.,1973.
• Andriu BIANCHI, Alan VIAUT, Fiches de grammaire d’occitan gascon normé. Vol 1. Pessac : Presses Universitaires de Bordeaux. 1995, 156 p. Bilingue.
• COLLECTIU, Dictionnaire de base Français-Provençal, Centre Regionau d’IEO, 1992, 411 p.
• LAFONT Robert. L’ortografia occitana, sos principis, C.R.D.P. , 1983.
• LAFONT Robert, Elements de phonétique de l’occitan, Vent Terral, 1984.
• LAUX Christian. Dictionnaire français-occitan, languedocien central, section deu Tarn de l’IEO, 1997, 582 p.
• Ives LAVALADA. Dictionnaire français-occitan Limousin, Marche, Périgord. 3au edicion revista e aumentada, Uzerche : IEO dau Lemosin, 2010, 637 p.
• MISTRAL Frédéric. Lou Tresor dóu Felibrige, Culture provençale et méridionale, 4 vol, Genève-Paris : edicion 1979, Genève-Paris Slatkine, ed. de L’unicorne
• Bernat MOLIN, MARTIN Guy. Grammaire provençale et cartes linguistiques. Aix-en- Provence : Comitat Sestian d’Estudis occitans, CREO Povença, diff. Edisud. 1998.
• NARIOO Gilbert, GROSCLAUDE Michel, GUILHEMJOAN Patrick. Dictionnaire français-occitan (gascon), 2 vol. (A-K et L-Z) , 3au edicion revista e corregida. Orthez : ed. Per Noste, 2007, 516 p. et 613 p.
• Maurici ROMIEU, Andriu BIANCHI. Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu. Pessac : Presses Universitaires de Bordeaux. 2005, 523 p. Coll. Saber lenga. En occitan.
• Jean SIBILLE, Ecrire l’occitan : essai de présentation et de synthèse, icodification des langues de France : actes du colloque : les langues de France et leur codification, écrits ouverts, écrits divers, (Paris-Inalco, 29-31 mai 2000.) Paris : L’Harmattan, 2002.
• Domergue SUMIEN. La standardisation pluricentrique de l’occitan : nouvel enjeu sociolinguistique, développement du lexique et de la morphologie. Thèse. Linguistique occitane. Association internationale d’etudes occitane, Brepols, 2006, 501 p.
• TINTOU Michel, Grammaire limousine, Lemouzi, 1973, NO 48.
• TAUPIAC Jacques. L’occitan modèrne. Puylaurens : I.E.O. 2001, 128 p.
• Florian VERNET, Dictionnaire grammatical de l’occitan moderne selon les parlers languedociens. Montpellier : Centre d’Estudis Occitans, 2000, 400 p.

Lo Congrès que'vs perpausa d'escotar e de léger l'occitan capvath la soa diversitat, dab la Parabòla del filh perdut en mantuas varietats. Aqueths tèxtes qu'estón realizats en partir de diferentas versions perpausadas per Pierre bec dens La Langue occitane (Que sais-je ?, PUF, 1963).

Occitan auvernhat

Un òme aviá mas dos garçons. Lo plus joine diguèt a son paire : « Lo moment es vengut que siáie mon mèstre e qu’age d'argent ; chal que puèsche me'n anar e que vege de païs. Partatjatz vòstre ben e bailatz-me çò que deve avèdre. » — « O mon garçon », diguèt lo paire, « coma voudràs ; siás un meschant e seràs punit. » E puèissa badèt un tirador, partatgèt son ben e ne faguèt dos morcèls.

Quauques jorns après, lo meschant se'n anèt delh vilatge en fasent lo gloriós e sans dire a reveire a denguns. Traversèt un tropèl d'abuijas, de bòscs, de ribèiras e arribèt dins una granda vila e i despensèt tot son argent. Quauques mes après deguèt vendre son abit a una vièlha femna e s'alugèt pèr èstre messatge. Saguèt enviat dins los pasturatges pèr gardar los ases e los buèus. Adoncas saguèt ben malairós. Aguèt plus de lèit per durmir la nuèit ni mai de fuòc per se chaufar quand aviá freid. De còps que i a aviá talament fam qu'auriá ben manjat quelas fuèlhas de chau e quelas fruitas poiridas que manjan los pòrcs. Mas degun n'i bailava ges.

Un sèra, lo ventre voide, se laissèt tombar sobre un tròç e aseimèt per la fenèstra los aucèls que volatejavan. E puèissa veguèt elh cial la luna e las estialas e se diguèt en plorant : « Alai, l'ostal de mon paire es plen de messatges qu'an de pan, de vin, de cacaus e de fromatge tant que ne vòlon. E ieu crèbe de fam aicí. »

Enregistrament : Joan Rós

Occitan gascon

Un òmi n’avèva pas que dus hilhs. Lo mei joen que digó a son pair : « Qu'ei temps que sii lo men mèste e qu'agi moneda ; que cau que me’n posqui anar e que vegi país. Partatjatz lo vòste ben e balhatz-me çò qui devi aver. » — « Que òc, lo men hilh », ce digó lo pair, « com volhas ; qu'ès un maishant e que seràs punit ». E après qu’obrí ua tireta, que partatgè lo son ben e que'n hasó duas parts.

Quauques dias après, lo maishant que se n’anè deu vilatge en har lo fièr e shens díser adiu ad arrés. Que traversè hòrt de lanas, de bòscs, d’arrius e que viengó dens ua grana vila, on despensè tota la soa moneda. Au cap de quauque mes, que devó véner la soas pelhas a ua vielha hemna e que’s loguè entà estar vailet : que l'envièn aus camps entà i guardar los asos e los bueus. Alavetz qu'estó plan malurós. N'avó pas mei nat lheit entà dromir la nueit ni huec entà’s cauhar quan hasèva hred. Qu'avèva quauque còp tan gran hami que s'auré plan minjat aqueras huelhas de caulets e aqueths fruts poirits qui minjan los pòrcs. Mès arrés ne’u balhava arren.

Un ser, lo vente vueit, que's deishè càder sus un tronc en tot espiar per la frinèsta los ausèths qui volavan leugèrament. E puish que vedó paréisher dens lo cèu la lua e las estelas e que’s digó en plorar : « Acerà, la maison deu men pair qu'ei plea de vailets qui an pan, vin, ueus, hromatge tan que'n vòlen. Mentre qui jo que’m moreishi de hami ací. »

Enregistrament : Marthe Laulhé

Occitan lemosin

Un òme aviá mas dos filhs. Lo pus jòune disset a son pair : « Quo es temps qu'ieu siá mon mèstre e qu'aja de l'argent ; chau que puescha me n'anar e que veja lo país. Partissetz vòstre ben e donatz-me çò que deve aver. » — «  Òc es, mon filh », disset lo pair, « coma voudràs ; ses un maichant e siràs punit ». Puei dreibiguet una tireta, partiguet son ben e ne'n faguet doas parts.

Quauques jorns apres, lo maichant se n'anet dau vilatge en far lo gloriós e sens dire adieu a degun. Traversèt b'assetz darzenas, bòscs, ribieras e arribet dins una granda vila ont desgalhet tot son argent. Au chap de quauques mes, deguèt vendre sos abits a una vielha femna e se luget per esser vailet : lo manderon dins los champs per i gardar los ases e los buòus. Adonc siguet plan malurós. N'aguet pus de liech per durmir la nuech ni de fuec per se chaufar quand aviá freg. A beus còps aviá talament fam qu'auriá be minjat quelas fuelhas de chaul e quilhs fruchs poirits que minjen los ganhons ; mas degun li donava res.

Un ser, lo ventre voide, se laisset tombar sus una tronça e avisava per la fenestra los auseus que volaven leugierament. Puei veguet pareisser dins lo ciau la luna e las estialas e se dissèt en purant : «Alai, la maison de mon pair es plena de vailets qu'an dau pan e dau vin, daus uòus e de la toma tant que ne'n vòlen. Mentretant ieu aicí mòri de fam. »

Enregistrament : Cecila Chapduelh

Occitan lengadocian

Un òme aviá pas que dos dròlles. Lo pus jove diguèt a son paire : « Es ora per ieu de me governar sol e d'aver d'argent ; me cal poder partir e véser de país. Despartissètz lo vòstre ben e donatz-me çò que devi aver. » — «  O mon filh », diguèt lo paire, « coma voldràs tu ; siás un marrit e seràs castigat ». Apuèi dubriguèt una tireta, despartiguèt lo sieu ben e ne faguèt doas parts.

Qualques jorns aprèp, lo marrit se'n anèt del vilatge en se conflant e sens dire adieu a degun. Traversèt fòrça bosigas, fòrça bòsques, fòrça ribièras, e arribèt dins una granda vila ont despensèt tot l'argent. Al cap de qualques meses, calguèt que vendèsse la farda a una femna vièlha e se loguèt per vailet : lo mandèron pels camps gardar los ases e los buòus. Alara foguèt plan malurós. Agèt pas mai de lèit per dormir la nuèit ni de fuòc per se calfar quand aviá freg. Aviá talament talent qualque còp qu'auriá plan manjadas aquelas fuèlhas de caulet e aquela frucha poirida que manjan los pòrcs ; mas degun li balhava pas res.

Un ser, lo ventre treule, se daissèt tombar sus un rol ; e agachava per la fenèstra los aucèls que volavan leugièirament. Apuèi vegèt paréisser dins lo cèl la luna e las estèlas e se diguèt en plorant : « Enlà, l'ostal del paire es plen de vailets qu'an de pan e de vin, d'uòus e de formatge tant que vòlon. D'aquel temps ieu aicí morissi de fam. »

Enregistrament : Eric Fraj

Occitan provençau

Un òme aviá ren que dos fius. Lo pus joine diguèt a son paire : « Es temps que siegui mon mèstre e qu'agui de sòus ; fau que pòsqui m’enanar e que vegui de país. Partejatz vòstre ben e donatz-me çò que devi aver. » — « O mon fiu », faguèt lo paire, « coma vourràs ; siás un marrit e seràs punit ». E puei dubriguèt un tirador, partegèt son ben e ne faguèt doas parts.

Quauquei jorns puei, lo marrit s’enanèt dau vilatge en fasent lo faròt e sensa dire adieu a degun. Atraversèt fòrça planuras, bòscs e ribieras e arribèt dins una grand vila ont despensèt totei sei sòus. Après quauquei mes, deguèt vendre seis abilhatges a una vièlha frema e se loguèt per varlet : lo mandèron dins lei tèrras per i gardar leis ases e lei buòus. Adonc foguèt ben malurós. Aguèt plus ges de liech per dormir la nuech ni mai de fuòc per se caufar quand aviá freg. Aviá de còps tant fam qu'auriá ben manjat aquelei fuelhas de caulet e aquela frucha poirida que manjan lei pòrcs ; mas degun li donava ren.

Un vèspre, lo ventre vuege, se laissèt tombar sus un tòc d'aubre ; e agachava per la fenèstra leis aucèus que volavan leugierament. E puei veguèt paréisser dins lo cèu la luna e leis estèlas e se diguèt en plorant : « Ailà, l'ostau de mon paire es plen de varlets qu'an de pan, de vin, d'uòus e de formatge tant coma ne vòlon. Enterin ieu mòri de fam aicí. »

Enregistrament : Rotland Pecot

Occitan vivaroaupenc

Un òme aviá mas dos garçons. Lo plus joine diguèt a son paire : « Qu'es temps que siese mon mèstre e qu'aie d'argent ; chal que pòie me n'anar e que veie de país. Partajatz vòstre ben e bailatz-me çò que devo aver. — Mon enfant, diguèt lo paire, coma voudràs, siás un meschant e seràs punit ». E puei badèt un tirant, partagèt son ben e ne'n faguèt doas parts.

Quauques jorns après, lo meschant se n'anèt dau vilatge en fasent lo fièr e sens dire adieu a dengús. Traversèt biaucòp de chaumas, de boés, de rius e arrivèt dins una bèla vila onte despensèt tot son argent. Quauques mes après, deupuguèt vendre sos abits a una vièlha femna e prenguèt una plaça de valet. Lo mandèran per los prats per sonhar los asnes e los bueus. Adoncas seguèt bien malaürós. Aguèt gis de coja per duermir la nueit, ni de fuèc per se chaufar quand aviá freid. De fes que i a, aviá ben tant fam qu'auriá ben minjat quelas fòlhas de chaul e quela fruta puriá que minjan los caions. Mas dengús li bailava ren.

Un vèspre, lo ventre voide se laissèt tombar sus un mochon, e sonhèt per la fenèstra los augiaus que volavan leugeirament. Puei veguèt paréisser au cial  la luna e las estialas e diguèt en plorant : « Aval, la maison de mon paire es plena de valets qu'an de pan e de vin e d'ueus e de fromatge tant que ne'n vòlan ; pendent quel temps ieu muèro de fam aicí. »

Enregistrament : Joan-Claudi Forêt

Lo Congrès que contunha la creacion d'ua basa descriptiva de dadas qui amassa la totalitat de las entradas lexicaus presentas dens los diccionaris, lexics e autes glossaris redigits enter l'edat Mejana a uei lo dia. Aquera basa qu'a l'objectiu d'estar un diccionari scientific descriptiu de la lenga occitana, accessibla en linha entaus especialistas e lo public avertit. Que serà de bon consultar e modificar, e extensibla.

Aquera òbra a tèrmi long que hasè mestièr entà miar un tribalh lexicografic avançat. Que's bastirà un còrpus scientific entà la coneishença completa de la lenga occitana e entà la creacion d'atrunas lexicograficas mei : diccionaris d'orientacion, lexics especializats, etc..

Lo projècte que serà miat en associacion dab lo CIRDÒC - Centre Interregionau de desvolopament de l'occitan – qui ei operator de la Bibliotèca Nacionau de França dens l'encastre d'un projècte pluriannau vast de numerizacion de l'ensemble deu patrimòni occitan. Aqueth projècte que compòrta donc la numerizacion de l'ensemble deus diccionaris occitans e deus diccionaris occitans istorics. Lo Congrès que portarà l'autoritat scientifica necessària entà constituir ua basa de dadas exaustiva e valida a partir de diccionaris e d'entradas identificats.

Origina del projècte

L’idèa del Basic – lexic francés-occitan per l’ensemble de la lenga, integrat uèi al Dicodòc, es nascuda d’un objectiu, d’un dels principis del Congrès e d’unas constatacions sociolingüisticas.

Un dels objectius, un dels principis del Congrès es de contribuir a confortar l’unitat de l’occitan e la consciéncia d’aquela unitat en respectant sa diversitat.

Las constatacions son :

• un cop èra Mistral, Piat e maites prenguèron en compte l’ensemble de la lenga, mas gaireben totes los lexics e diccionaris modèrnes en grafia classica son dialectals o dins un estandard que, de fach, pòt pas èsser acceptat pertot.
• los qu’aprenon la lenga o fan doncas, mai que mai, amb de lexics e de diccionaris que lor fan veire pas qu'un tròç de la lenga, la de lor granda « zòna dialectala », çò que confòrta pas la consciéncia de l’unitat. Al contrari pòt far creire a d’unes que i a mai d’una lenga e que l’occitan es pas la lor.
• tròp de monde dison encara « nosautres parlam pas l’occitan, parlam aquò o aquò » o « nosautres disèm atal » coma se aquò se disiá pas, se podiá pas dire endacòm mai, alara que, sovent, aquò se tròba als quatre caires d’Occitània.
• se cultivan las diferéncias e se valorizan pas pro las convergéncias.

Valorizar l’unitat dins la diversitat

Lo Basic es un lexic qu’es estat concebut amb un èime centripèt, per valorizar l’unitat dins la diversitat, far veire çò comun, çò que se revèrta e que, jol vestit cambiadís de la prononciacion, d’una evolucion o d’una grafia diferenta, ven ben de la meteissa soca. Far veire tanben çò qu’es especific, emblematic de tala o tala granda varianta e qu’es un critèri d’adesion.

Totes los qu’an participat a aquel trabalh son estats sovent estonats de veire que trapavan de similituds ont las esperavan pas.

Lo Basic, en mai de favorizar la consciéncia de l’unitat de la lenga, deu permetre de relativizar la variacion e sustot de facilitar l’intercompreneson entre variantas, la dubertura a l’ensemble de l'occitan que manca sovent.

Un còp èra la variacion pausava benlèu mens de problèmas pels locutors. Lor èra familiara, mai coneguda que l’es pels locutors e aprenents de uèi qu’utilizan mai que mai lo francés. La lenga occitana servís sovent a se diferenciar, e i a una tendéncia a quichar mai sus las diferéncias que non pas sus las semblanças. Cal d’utisses modèrnes que prengan en compte l’ensemble de la lenga e de sas variantas. Un lexic en linha ne pòt èsser un dins l’espèra del grand diccionari general de la lenga que nos cal, e que lo Congrès e son Conselh lingüistic n’an decidit e amodat la creacion.

Fargar lo Basic amb aqueles objectius es pas estat de bon far, que curiosament s’es plan mai estudiat la variacion que non pas çò comun, çò que se sembla. Pas de bon far tanpauc de reglar lo cursor per causir çò comun, çò que se revèrta, çò qu’es especific e que cal servar.

• S’es tròp naut, lo cursor esclafa de variacions que lo monde i son sensibles. Se se reconeisson pas pro dins çò que lor es prepausat, i a pas d’adesion e sens adesion, i a pas d’avenidor. Se la distància es tròp granda, pòt menar a un refús, una repulsion, quitament de çò prepausat.
• Se lo cursor es tròp bas, dona la prioritat a la variacion, alara çò comun, çò que se revèrta, se vei pas pro.

Perqué una version provisòria ?

Quand comencèrem, nos mainèrem pas plan de tot lo trabalh que demandava lo Basic se voliam prene d’un còp l’ensemble de la lenga. Comprenguèrem, en faguent lo quasèrn de las cargas e los primièrs ensages amb un escapolon de mots, que seriá long. Vegèrem que nos podiam pas apevar, curiosament, sus gaire d’estudis prealables sul sicut del vocabulari comun. Nos caliá tornar a las fonts que son los diccionaris, los atlasses lingüistics. Lo multidiccionari e la basa lexicala del Congrès nos faguèron ganhar fòrça temps.

Nos caliá tanben mobilizar la coneissença de la lenga de uèi qu’aviá la còla, a començar per sos directors scientifics. Se caliá ça que la malfisar de la tendéncia centrifuga d’unas fonts a donar la prioritat a çò qu’es plan especific, localizat, alara que, al contrari, cercàvem de’n primièr se i aviá quicòm de comun e las semblanças. Se caliá malfisar tanben de las accepcions que pòdon cambiar d’una varianta a l’autra.

Se sèm estats, pel moment, dins l’obligacion de nos limitar al lexic occitan del Lengadoc e de la Gasconha, al sens geografic, istoric e lingüistic, es per mai d’una rason :

• es aquí que i a lo mai d’escolans qu'estúdian l’occitan ;
• las collectivitats territorialas d’aquelas regions son las que mai ajudan lo Congrès e l’ensenhament de l’occitan ;
• de responsables d’aquelas regions èran demandaires d’un lexic d’aquela mena ;
• i aviá urgéncia e èra pas possible dins los delais donats de prene en compte l’ensemble de la lenga.

Començam doncas per un pichon Basic, parcial e provisòri, per doas grandas variantas, en esperant de poder trobar, se l’experiéncia demòstra l’interès d’aquela produccion, los mejans, las competéncias e las collaboracions indispensables per alargar lo prètzfach cap al Levant e al Nord, a tota la lenga. Baste siá !

Aquel lexic se vòl pas normatiu e mai se cal ben far de causidas. Lo pus sovent la causida es pro evidenta, mas dins de cases es plan malaisida e, vira revira, manja plan temps. Lo Basic es pel moment un ensag dubèrt que va èsser experimentat per de professors e lors escolans.

Un trabalh collectiu

Mercegi lo vintenat de personas qu’an participat a aquel trabalh, de laboratòri d’un biais, sens precedent, en començant per Patrici Pojada e Maurici Romiu, membres del Conselh lingüistic del Congrès que, en mai de nos conselhar e guidar, an contribuit a nos formar. Una mencion especiala tanben per Domenge Château-Annaud pel desvolopament e tractament de las donadas e per Vincent Rivière, co-autor, per sa participacion a la concepcion e a la coordinacion del trabalh. Enfin tornar mai un brave mercé a Maurici Romiu, vicepresident del Conselh lingüistic, qu’a acceptat la pesuga responsabilitat (per pas dire lo risc !) d’una longa, menimosa relectura e correccion.

Gilabèrt Mercadièr, president deu Congrès permanent de la lenga occitana