Crèdits e mercejaments

Aqueles tablèus illustran la prononciacion de l'occitan a travèrs las relacions entre la grafia e la fonia de la lenga. Seguisson lo principi d'accion del Congrès qu'es de valorizar çò comun en respectant la diversitat. Prepausan, per cada grafèma, sa prononciacion occitana, las variacions foneticas màgers e de sons per ausir lo grafèma prononciat.

Introduccion

« Mai de mila ans nos fa... » cantava Claudi Martí.

Òc, mai de mila ans nos fa que l’occitan s’escriu…

O cal ben dire que d’unes encara o sabon pas. Un collèga me disiá encara en 2006 « mais le patois, enfin je veux dire l’occitan, autrefois, ça s’écrivait pas ! ». Per « l’autrefois » li parlèri dels trobadors, de Godolin qu’a son estatua sus una plaça de Tolosa, de Mistral qu’aguèt un prèmi Nobèl, de literatura escricha, si, si, e pas orala. Expliquèri siaudament que la grafia es la faiçon d’escriure un mot, un son, e pus generalament un sistèma d’escritura organizat, coerent, normat dison d’unes, per escriure una lenga. Si, si, totas las lengas se pòdon escriure. Confirmèri que i a de lengas qu’an mai d’una grafia, que òc se vei tot còp dins La Dépêche per l’occitan, mas qu’es pas per çò que i a doas grafias que i a doas lengas.

La grafia dicha classica de l’occitan que presentam aquí torna prene sus d’unes punts la grafia dels trobadors. Òc, mai de mila ans nos fa qu’un escag de mots s’escrivon del meteis biais.

Es a la fin del sègle XIX e al començament del sègle XX que de monde coma Josèp Ros puèi Prospèr Estieu, Antonin Perbòsc, Josèp Salvat, comencèron de trabalhar a l’unificacion de la grafia de l’occitan en prepausant un sistèma adaptat de la grafia dels trobadors, diferent de la grafia mistralenca.

Puèi Loís Alibèrt, en s’apevant suls trabalhs pel catalan de Pompeu Fabre e per l’occitan de Prospèr Estieu e d’Antonin Perbòsc, endralhèt amb sa Gramatica ocitana segon los parlars lengadocians (1935), los grands principis de la novèla grafia dicha classica. L’Institut d’Estudis Occitans, creat en 1945, organizèt l’adaptacion d’aqueles principis de la grafia classica a las autras grandas variantas de l’occitan gràcias al trabalh de monde coma Robèrt Lafont, Pèire Bèc, Josèp Migòt, Joan Rós...

Passarem sus las batèstas bizantinas per d’unes cambiaments de grafèmas, « s » e « z » per exemple, o del sistèma d’accentuacion. Vegèri un jorn en classa un paure plan bon professor qu’aviá d’escolans qu’utilizavan doas edicions d’un meteis manual amb dos sistèmas d’accentuacion diferents. Imaginatz-vos lo rambalh... Tanlèu qu’escriviá quicòm, un tròç de la classa fasiá saber qu’èra pas atal dins son libre e los autres disián que si.

En 1997 lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) prenguèt la relèva per assegurar la gestion de la nòrma grafica e ortografica. Prepausèt de recomandacions en complement dels trabalhs precedents. Son ara en usatge, per l’essencial, sus una bona part del territòri occitan.

Lo Congrès a, dempuèi sa creacion, dins las missions que li an fisadas los actors associatius e publics de l’occitan que l’an volgut e installat, la de gerir e de far conéisser la grafia classica.

La grafia classica

Es la grafia de nòstra istòria e de la dignitat retrobada de nòstra lenga. Fa l’unitat dels parlars occitans e la continuitat de la lenga medievala a la lenga de uèi.

Es una grafia supòrt, englobanta. Un meteis mot escrich pertot de la meteissa faiçon pòt aver de prononciacions diferentas. La correspondéncia entre grafia e fonia es diferenta d’una region a l’autra, mas es atal en realitat, mai o mens, dins totas las lengas. Se l’aprenent, lo novèl locutor, coneis pas las claus d’aquelas correspondéncias se pòt enganar. Plan solide, la grafia supòrt e englobanta a de limits. I a ben de diferéncias entre variantas que son presas en compte graficament. Per exemple, la « hèsta » gascona se pòt pas escriure « fèsta » e la « chabra » se pòt pas escriure « cabra ».

Enfin, la grafia classica a tanben lo merit de far plan veire la parentat de l’occitan amb las autras lengas romanicas.

Dins las novèlas generacions de bona volontat qu’aprenon la lenga, mas tanben dins las autras, las interferéncias grafia-fonia son plan tròp fòrtas e menan un fum d’errors e de prononciacions marridas.

Se cal pas tapar las aurelhas. La grafia « paur » fa dire [pawr] a mai d’un, alara que se ditz gaireben pas enlòc atal, e totes sabèm tanben que la « a » finala e la « o » son de grafèmas que n’engarçan encara mai d’un.

Mestrejar la relacion grafia-fonia es pas tant de bon far coma çò que s’es pogut dire, sustot ara que los joves coneisson pas pro la lenga, l’ausisson pas pro, deseiretats que son, e que d’unes legisson mai que si parlan sens aver pro de referéncias oralas solidas, plan apevadas sus l’audicion, la practica e de modèls. La grafia classica necessita coma tota grafia un aprendissatge, un bon entraïnament. Passar de l’oral a l’escrich e de l’escrich a l’oral es pas totjorn de bon far, sustot que los cambiaments grafics an creat una mena d’insecuritat.

Avèm d’unes escolans que gausan pas gaire parlar en defòra de la classa. Trabucan a causa de grafèmas mal oralizats e parlan un occitan francizat sens la prosodia que lo caracteriza. Las nòrmas graficas mal assimiladas devenon d’enganas, de trapèlas.

Los objectius d’aqueles tablèus oralizats

Son pas los trabalhs, d’unes plan sabents, que mancan sul sicut de la grafia classica, mas son escampilhats, sovent parcials (generals o per una sola varianta), pas totjorn de bon mestrejar e aquesir. La prononciacion es donada amb la grafia francesa o amb l’alfabet fonetic internacional que, sol, es pas ges una garantida de bona prononciacion.

Es per aquò – e es pro novèl – que dins l’utís que farga lo Congrès, la prononciacion oralizada per de locutors ven illustrar, concretizar, exemplarizar, modelizar la teoria.

E sabèm ben qu’es plan marrit de voler far plan parlar sens son, sonque amb l’escritura. Es coma voler far nadar sens aiga. En mai, d’errors s’enquistan.

Amb aqueles tablèus lo Congrès vòl :

• facilitar pels usatgièrs la coneissença, la compreneson, la difusion e la bona utilizacion de la grafia classica, factor plan important d’unitat de la lenga occitana. La grafia classica es pas pro coneguda encara e, quand o es, es pas totjorn pro mestrejada ;
• contribuir a melhorar la relacion grafia classica - prononciacion e limitar las interferéncias que pòrtan pèrda a la qualitat de la lenga orala dels aprenents ;
• donar de reférencias escrichas e oralas ;
• respondre a la demanda de las collectivitats territorialas que nos an fisat, e nos reconeisson, aquel ròtle de referéncia, de regulacion, de gestion de la grafia. Vòlon poder dire a de portaires de projèctes que coneisson pas plan la grafia classica : « Anatz veire lo Congrès ».

Plan solide que i a pas totas las variantas, totes los parlars dins aqueles tablèus. Ne sèm demorats – grand principi del Congrès – a çò comun e a las variantas màgers. I a pas encara totas las illustracions sonòras previstas. D’unes conselhièrs nos an dich al començament, e amb rason, quand i aviá pas encara cap d’illustracion sonòra, qu’ « una cata i trobariá pas sos catons » mas solide que, quand totes los catons miaunaràn, que tot serà oralizat, cada cata coneisserà ben pus aisidament sos catons.

Aquela produccion del Congrès serà melhorada amb l’ajuda del Conselh lingüistic que trabalha sus l’actualizacion e la reformulacion de las nòrmas en usatge e amb de complements sonòrs.

L’illustration sonore des relations graphie-phonie sera complétée en insistant sur ce qui est le plus trompeur, en intégrant les mots dans des phrases pour en voir la structure, en entendre la prosodie, l'accent de phrase, les assimilations... Il faut bien y réfléchir et bien choisir mots, phrases, extraits de textes, dires, locuteurs, pour qu'ils soient d'une langue réelle, significatifs, assez pédagogiques sans trop et pour qu'ils apportent du sens pour être assez agréables et évocateurs.

La Parabòla del filh perdut, nous l'avons reprise et adaptée en hommage à Pèire Bèc, à qui l’occitan doit tant.

Ajustarem tanben de tèxtes literaris legits per la lenga culta, e d’extraches de collectatges per la lenga populara sovent mèstra per la fonologia.

De desvolopaments pedagogics aprestats per una collaboracion entre lingüistas e ensenhaires son ja demandats.

Acabarai en mercejant totes los qu’an trabalhat d’un biais o d’un autre per aquela produccion, amb una mencion especiala per Maurici Romiu, vicepresident del Conselh Lingüistic del Congrès, qu’a acceptat la responsabilitat, e lo risc tanben, de la direccion scientifica d’aquela primièra version.

Gilabèrt Mercadier, president del Congrès

Las Nòrmas Ortograficas de l'aranés

Eth 14 de gèr de 1983 es Normes ortografiques der aranés estèren adoptadas per decrèt signat peth president dera Generalitat de Catalonha e coma tau publicades en DOG num. 312 deth 16 de març deth madeish an. Er emple d'aguest e d'aguestes en toti es encastres dera vita vidanta dera societat aranesa : administracion, ensenhament e ahèrs particulars, sustot a compdar dera sua oficializacion (Lei de regim es peciau dera Val d'Aran de junhsèga de 1990) a determinat qu'aqueri punts dera normativa ortografica que balhavan lòc a quaques ambigüetats avessen d'èster tornats a campar.

Entà amiar tà devant aguest prètzhèit, eth Conselh Generau d'Aran creèc ua comission compausada per persones que heren partida dera Comission qu'elaborèc es Normes ortografiques de 1983, regent e eth burèu OFEA (Oficina de Foment e Ensenhament der Aranés deth Conselh Generau d'Aran), en tot mantier un sarrat contacte tamb eth Conselh dera lenga occitana, ada quin apertien tanben quauques persones qu'en sòn dia heren partida dera vielha Comission.

Es diferéncies enter es dues « normes », era originau e era revisada, son plan petites e superficiaus quan aguestes s'apliquen ben, causa que mos hè assolidar que podem parlar d'ua soleta norma que teng dues variantes.

Grafia comuna de la lenga occitana

La nòrma grafica emplegada, recomandada e gerida pel Congrès permanent de la lenga occitana es la « grafia classica ». Aquela nòrma es reconeguda pel Ministèri francés de l’Educacion Nacionala, per la Generalitat de Catalonha e pel Conselh generau d’Aran. Es estada tanben adaptada a l'occitan alpin oriental de las valadas occitanas d'Itàlia. 

Foguèt endralhada dins la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Loís Alibèrt publicada en 1935, puèi, après la segonda guèrra mondiala, aquela nòrma ortografica de l’occitan foguèt gerida al sen de l’Institut d’Estudis Occitans (I.E.O.) e s'adaptèt a las grandas variantas de la lenga. En 1997, d’universitaris e de militants culturals creèron lo Conselh de la lenga occitana (C.L.O.).

L’autoritat scientifica d’aquel conselh foguèt reconeguda pel Conselh Generau d’Aran e per las associacions e las federacions istoricas occitanas, mas lo C.L.O. daissèt pauc a pauc sas activitats al començament de las annadas 2000. De membres del C.L.O. redigiguèron un tèxte comun amb de principis màgers e de modalitats d’organizacion per un organisme de regulacion de l’occitan. Lo tèxte aguèt un consensus politic e institucional e a l’Amassada de Vielha en Val d’Aran lo 23 de mai de 2008 ont èran representadas las collectivitats territorialas, las institucions e las associacions istoricas. Amassa, lancèron lo procèssus de creacion de l’organisme de regulacion de l’occitan : lo Congrès permanent de la lenga occitana, installat oficialament a l’Ostal de Region Aquitània a Bordèu lo 16 de decembre de 2011.

Lo Conselh lingüistic del Congrès es a actualizar e a completar las nòrmas ortograficas e oralas del Conselh de la lenga occitana. Per las principalas relacions grafia-fonia se pòt ja consultar sul site de tablèus illustrats sonorament aprestats pel Congrès per respondre als besonhs dels usatgièrs.

Valadas occitanas d'Itàlia

Nòrmas ortogràficas, chausias morfològicas e vocabulari de l’occitan alpin oriental

La « Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l’Occitan Alpin » es estaa creaa en 1999 sus propòsta de la Comunitat de Montanha de la Val Maira e dins lo quadre de la mesura 4.2 de la convencion Interreg II Itàlia - França. 

Aquesta comission era formaa da Giovanna Bianco, Franco Bronzati, Jean-Michel Effantin, Philippe Martel e Rosella Pellerino, abo la collaboracion de Dario Anghilante, e coordinaa da Xavier Lamuela. Son encharja era de propausar una ortografia e una varietat referenciala per l’ensem di parlars occitans alpins presents dins lo territòri de la Region Piemont e d’illustrar sa chausia abo un diccionari de uech mila paraulas.

La conven de mencionar quala es la relacion entre la lenga de las valadas dal Piemont e lhi autri dialèctes occitans. Lhi parlars dal nòrd, de las vals d’Ols, Cluson e Sant Martin, continuon sensa chambiaments importants aquilhi dal caire francés; pus al sud, la se fai gradualament la transicion vèrs lo piemontés, mas las características occitanas son sempre presentas e la referéncia a l’ensem de la lenga possibla.

Una varietat referenciala deu èsser generalament compresa e acceptaa. Un principi útil per l’establir es aquel de cerchar la forma de lenga que, apresa da un estrangier, lhi permeteria de comunicar normalament en donant l’impression de parlar una varietat que seria pas jamai aquela de l’interlocutor mas que poeria èsser aquela d’un luec ben pròche. Dins nòstre cas la fragmentacion dialectala permet pas de far aquò per tot l’ensem de las varietats presentas, mas, en o fasent per las valadas centralas, la s’obten já un modèl de lenga disponible per qualqui usatges generals. D’autre caire, dins la varietat propausaa, tot en cernent las características di parlars centrals, de solucions d’autras oríginas son estaas aculhias quand las semelhavon preferiblas, generalament perque las èron menc tributàrias de las influéncias italiana e piemontesa.

En tot cas, en emplegant l’ortografia comuna, chascun pòt escriure dins sa pròpria varietat d’una maniera accessibla per l’ensem de lhi occitanòfons; aquò permet l’usatge de varietats localas dins ben de situacions pròprias de la varietat referenciala simplament en levant qualquas características tròp marcaas. Chal tenir da ment que la pràctica generala de l’occitan admet una lònja sèria de características dialectalas dins l’usatge cultivat; aquesta propòsta de varietat referenciala deu èsser donca presa coma un exemple de forma possibla per l’usatge general e non pas coma una lenga normativa rígida. Solament la pràctica abituala d’aquesta forma de lenga permeterè de fixar çò que chasque varietat locala lhi poerè aportar e çò que convenerè a l’usatge general. En consequéncia, la gramàtica e lo diccionari son presentats coma una caracterizacion de la varietat propausaa, en laissant de plaça, sus ben de ponchs, a de solucions alternativas.

Xavier Lamuela, coordinator de la Comission Internacionala per la Normalizacion Linguística de l’Occitan Alpin

Direction scientifique : Maurici ROMIEU, vice-président du Conseil linguistique

Équipe scientifique : M. Romiu, Joan Claudi RIXTE, Bernat MOLIN , membres du Conseil linguistique

Coordination et référent pédagogique : G. Mercadièr, président du Congrès

Recherche, préparation : F. Marcouyre, V. Rivière, D. Escarpit

Infographie : A. Séguier

Voix : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), JB. Brana (gascon), A. Séguier (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin), R. Pecot (provençal), Maurici ROMIEU, vice-président du Conseil linguistique, B. Dazeas

Remerciements : Patric SAUZET, président du Conseil linguistique, Andriu BIANCHI, Patrici POJADA, Jean SIBILLE, Alan VIAUT, membres du Conseil linguistique

Adaptation des échantillons de textes : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), Bernat MOLIN, membre du Conseil linguistique (provençal), JB. Brana (gascon), Sèrgi CARLES, membre du Conseil linguistique, et Gilabèrt Mercadier, président du Congrès (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin)

Voix : Joan ROS, membre du Conseil linguistique (auvergnat), Marthe Laulhé (gascon), E. Fraj (languedocien), Cecila CHAPDUELH, membre du Conseil linguistique (limousin), Joan-Claudi FORÊT, membre du Conseil linguistique (vivaroalpin), R. Pecot (provençal)

Bibliographie

• ALIBERT Louis. Dictionnaire occitan-français sur la base des parlers languedociens. Toulouse : I.E.O., 1966, 700 p.
• BEC Pierre. La langue occitane. Paris : Presses Universitaires de France, édition corrigée, 1963.
• BEC Pierre. Manuel pratique d’occitan moderne. Paris : éditions A et J Picard.,1973.
• Andriu BIANCHI, Alan VIAUT, Fiches de grammaire d’occitan gascon normé. Vol 1. Pessac : Presses Universitaires de Bordeaux. 1995, 156 p. Bilingue.
• COLLECTIU, Dictionnaire de base Français-Provençal, Centre Regionau d’IEO, 1992, 411 p.
• LAFONT Robert. L’ortografia occitana, sos principis, C.R.D.P. , 1983.
• LAFONT Robert, Elements de phonétique de l’occitan, Vent Terral, 1984.
• LAUX Christian. Dictionnaire français-occitan, languedocien central, section deu Tarn de l’IEO, 1997, 582 p.
• Ives LAVALADA. Dictionnaire français-occitan Limousin, Marche, Périgord. 3au edicion revista e aumentada, Uzerche : IEO dau Lemosin, 2010, 637 p.
• MISTRAL Frédéric. Lou Tresor dóu Felibrige, Culture provençale et méridionale, 4 vol, Genève-Paris : edicion 1979, Genève-Paris Slatkine, ed. de L’unicorne
• Bernat MOLIN, MARTIN Guy. Grammaire provençale et cartes linguistiques. Aix-en- Provence : Comitat Sestian d’Estudis occitans, CREO Povença, diff. Edisud. 1998.
• NARIOO Gilbert, GROSCLAUDE Michel, GUILHEMJOAN Patrick. Dictionnaire français-occitan (gascon), 2 vol. (A-K et L-Z) , 3au edicion revista e corregida. Orthez : ed. Per Noste, 2007, 516 p. et 613 p.
• Maurici ROMIEU, Andriu BIANCHI. Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu. Pessac : Presses Universitaires de Bordeaux. 2005, 523 p. Coll. Saber lenga. En occitan.
• Jean SIBILLE, Ecrire l’occitan : essai de présentation et de synthèse, icodification des langues de France : actes du colloque : les langues de France et leur codification, écrits ouverts, écrits divers, (Paris-Inalco, 29-31 mai 2000.) Paris : L’Harmattan, 2002.
• Domergue SUMIEN. La standardisation pluricentrique de l’occitan : nouvel enjeu sociolinguistique, développement du lexique et de la morphologie. Thèse. Linguistique occitane. Association internationale d’etudes occitane, Brepols, 2006, 501 p.
• TINTOU Michel, Grammaire limousine, Lemouzi, 1973, NO 48.
• TAUPIAC Jacques. L’occitan modèrne. Puylaurens : I.E.O. 2001, 128 p.
• Florian VERNET, Dictionnaire grammatical de l’occitan moderne selon les parlers languedociens. Montpellier : Centre d’Estudis Occitans, 2000, 400 p.

Lo Congrès que'vs perpausa d'escotar e de léger l'occitan capvath la soa diversitat, dab la Parabòla del filh perdut en mantuas varietats. Aqueths tèxtes qu'estón realizats en partir de diferentas versions perpausadas per Pierre bec dens La Langue occitane (Que sais-je ?, PUF, 1963).

Occitan auvernhat

Un òme aviá mas dos garçons. Lo plus joine diguèt a son paire : « Lo moment es vengut que siáie mon mèstre e qu’age d'argent ; chal que puèsche me'n anar e que vege de païs. Partatjatz vòstre ben e bailatz-me çò que deve avèdre. » — « O mon garçon », diguèt lo paire, « coma voudràs ; siás un meschant e seràs punit. » E puèissa badèt un tirador, partatgèt son ben e ne faguèt dos morcèls.

Quauques jorns après, lo meschant se'n anèt delh vilatge en fasent lo gloriós e sans dire a reveire a denguns. Traversèt un tropèl d'abuijas, de bòscs, de ribèiras e arribèt dins una granda vila e i despensèt tot son argent. Quauques mes après deguèt vendre son abit a una vièlha femna e s'alugèt pèr èstre messatge. Saguèt enviat dins los pasturatges pèr gardar los ases e los buèus. Adoncas saguèt ben malairós. Aguèt plus de lèit per durmir la nuèit ni mai de fuòc per se chaufar quand aviá freid. De còps que i a aviá talament fam qu'auriá ben manjat quelas fuèlhas de chau e quelas fruitas poiridas que manjan los pòrcs. Mas degun n'i bailava ges.

Un sèra, lo ventre voide, se laissèt tombar sobre un tròç e aseimèt per la fenèstra los aucèls que volatejavan. E puèissa veguèt elh cial la luna e las estialas e se diguèt en plorant : « Alai, l'ostal de mon paire es plen de messatges qu'an de pan, de vin, de cacaus e de fromatge tant que ne vòlon. E ieu crèbe de fam aicí. »

Enregistrament : Joan Rós

Occitan gascon

Un òmi n’avèva pas que dus hilhs. Lo mei joen que digó a son pair : « Qu'ei temps que sii lo men mèste e qu'agi moneda ; que cau que me’n posqui anar e que vegi país. Partatjatz lo vòste ben e balhatz-me çò qui devi aver. » — « Que òc, lo men hilh », ce digó lo pair, « com volhas ; qu'ès un maishant e que seràs punit ». E après qu’obrí ua tireta, que partatgè lo son ben e que'n hasó duas parts.

Quauques dias après, lo maishant que se n’anè deu vilatge en har lo fièr e shens díser adiu ad arrés. Que traversè hòrt de lanas, de bòscs, d’arrius e que viengó dens ua grana vila, on despensè tota la soa moneda. Au cap de quauque mes, que devó véner la soas pelhas a ua vielha hemna e que’s loguè entà estar vailet : que l'envièn aus camps entà i guardar los asos e los bueus. Alavetz qu'estó plan malurós. N'avó pas mei nat lheit entà dromir la nueit ni huec entà’s cauhar quan hasèva hred. Qu'avèva quauque còp tan gran hami que s'auré plan minjat aqueras huelhas de caulets e aqueths fruts poirits qui minjan los pòrcs. Mès arrés ne’u balhava arren.

Un ser, lo vente vueit, que's deishè càder sus un tronc en tot espiar per la frinèsta los ausèths qui volavan leugèrament. E puish que vedó paréisher dens lo cèu la lua e las estelas e que’s digó en plorar : « Acerà, la maison deu men pair qu'ei plea de vailets qui an pan, vin, ueus, hromatge tan que'n vòlen. Mentre qui jo que’m moreishi de hami ací. »

Enregistrament : Marthe Laulhé

Occitan lemosin

Un òme aviá mas dos filhs. Lo pus jòune disset a son pair : « Quo es temps qu'ieu siá mon mèstre e qu'aja de l'argent ; chau que puescha me n'anar e que veja lo país. Partissetz vòstre ben e donatz-me çò que deve aver. » — «  Òc es, mon filh », disset lo pair, « coma voudràs ; ses un maichant e siràs punit ». Puei dreibiguet una tireta, partiguet son ben e ne'n faguet doas parts.

Quauques jorns apres, lo maichant se n'anet dau vilatge en far lo gloriós e sens dire adieu a degun. Traversèt b'assetz darzenas, bòscs, ribieras e arribet dins una granda vila ont desgalhet tot son argent. Au chap de quauques mes, deguèt vendre sos abits a una vielha femna e se luget per esser vailet : lo manderon dins los champs per i gardar los ases e los buòus. Adonc siguet plan malurós. N'aguet pus de liech per durmir la nuech ni de fuec per se chaufar quand aviá freg. A beus còps aviá talament fam qu'auriá be minjat quelas fuelhas de chaul e quilhs fruchs poirits que minjen los ganhons ; mas degun li donava res.

Un ser, lo ventre voide, se laisset tombar sus una tronça e avisava per la fenestra los auseus que volaven leugierament. Puei veguet pareisser dins lo ciau la luna e las estialas e se dissèt en purant : «Alai, la maison de mon pair es plena de vailets qu'an dau pan e dau vin, daus uòus e de la toma tant que ne'n vòlen. Mentretant ieu aicí mòri de fam. »

Enregistrament : Cecila Chapduelh

Occitan lengadocian

Un òme aviá pas que dos dròlles. Lo pus jove diguèt a son paire : « Es ora per ieu de me governar sol e d'aver d'argent ; me cal poder partir e véser de país. Despartissètz lo vòstre ben e donatz-me çò que devi aver. » — «  O mon filh », diguèt lo paire, « coma voldràs tu ; siás un marrit e seràs castigat ». Apuèi dubriguèt una tireta, despartiguèt lo sieu ben e ne faguèt doas parts.

Qualques jorns aprèp, lo marrit se'n anèt del vilatge en se conflant e sens dire adieu a degun. Traversèt fòrça bosigas, fòrça bòsques, fòrça ribièras, e arribèt dins una granda vila ont despensèt tot l'argent. Al cap de qualques meses, calguèt que vendèsse la farda a una femna vièlha e se loguèt per vailet : lo mandèron pels camps gardar los ases e los buòus. Alara foguèt plan malurós. Agèt pas mai de lèit per dormir la nuèit ni de fuòc per se calfar quand aviá freg. Aviá talament talent qualque còp qu'auriá plan manjadas aquelas fuèlhas de caulet e aquela frucha poirida que manjan los pòrcs ; mas degun li balhava pas res.

Un ser, lo ventre treule, se daissèt tombar sus un rol ; e agachava per la fenèstra los aucèls que volavan leugièirament. Apuèi vegèt paréisser dins lo cèl la luna e las estèlas e se diguèt en plorant : « Enlà, l'ostal del paire es plen de vailets qu'an de pan e de vin, d'uòus e de formatge tant que vòlon. D'aquel temps ieu aicí morissi de fam. »

Enregistrament : Eric Fraj

Occitan provençau

Un òme aviá ren que dos fius. Lo pus joine diguèt a son paire : « Es temps que siegui mon mèstre e qu'agui de sòus ; fau que pòsqui m’enanar e que vegui de país. Partejatz vòstre ben e donatz-me çò que devi aver. » — « O mon fiu », faguèt lo paire, « coma vourràs ; siás un marrit e seràs punit ». E puei dubriguèt un tirador, partegèt son ben e ne faguèt doas parts.

Quauquei jorns puei, lo marrit s’enanèt dau vilatge en fasent lo faròt e sensa dire adieu a degun. Atraversèt fòrça planuras, bòscs e ribieras e arribèt dins una grand vila ont despensèt totei sei sòus. Après quauquei mes, deguèt vendre seis abilhatges a una vièlha frema e se loguèt per varlet : lo mandèron dins lei tèrras per i gardar leis ases e lei buòus. Adonc foguèt ben malurós. Aguèt plus ges de liech per dormir la nuech ni mai de fuòc per se caufar quand aviá freg. Aviá de còps tant fam qu'auriá ben manjat aquelei fuelhas de caulet e aquela frucha poirida que manjan lei pòrcs ; mas degun li donava ren.

Un vèspre, lo ventre vuege, se laissèt tombar sus un tòc d'aubre ; e agachava per la fenèstra leis aucèus que volavan leugierament. E puei veguèt paréisser dins lo cèu la luna e leis estèlas e se diguèt en plorant : « Ailà, l'ostau de mon paire es plen de varlets qu'an de pan, de vin, d'uòus e de formatge tant coma ne vòlon. Enterin ieu mòri de fam aicí. »

Enregistrament : Rotland Pecot

Occitan vivaroaupenc

Un òme aviá mas dos garçons. Lo plus joine diguèt a son paire : « Qu'es temps que siese mon mèstre e qu'aie d'argent ; chal que pòie me n'anar e que veie de país. Partajatz vòstre ben e bailatz-me çò que devo aver. — Mon enfant, diguèt lo paire, coma voudràs, siás un meschant e seràs punit ». E puei badèt un tirant, partagèt son ben e ne'n faguèt doas parts.

Quauques jorns après, lo meschant se n'anèt dau vilatge en fasent lo fièr e sens dire adieu a dengús. Traversèt biaucòp de chaumas, de boés, de rius e arrivèt dins una bèla vila onte despensèt tot son argent. Quauques mes après, deupuguèt vendre sos abits a una vièlha femna e prenguèt una plaça de valet. Lo mandèran per los prats per sonhar los asnes e los bueus. Adoncas seguèt bien malaürós. Aguèt gis de coja per duermir la nueit, ni de fuèc per se chaufar quand aviá freid. De fes que i a, aviá ben tant fam qu'auriá ben minjat quelas fòlhas de chaul e quela fruta puriá que minjan los caions. Mas dengús li bailava ren.

Un vèspre, lo ventre voide se laissèt tombar sus un mochon, e sonhèt per la fenèstra los augiaus que volavan leugeirament. Puei veguèt paréisser au cial  la luna e las estialas e diguèt en plorant : « Aval, la maison de mon paire es plena de valets qu'an de pan e de vin e d'ueus e de fromatge tant que ne'n vòlan ; pendent quel temps ieu muèro de fam aicí. »

Enregistrament : Joan-Claudi Forêt