La seguida de la novèla cronica d'Isabelle Collomb, toponimista al Congrès, dedicada a la toponimia occitana dins la quala evocarà l'avançada de sas òbras e diferents aspèctes e nocions d'aquela disciplina. Nos informarà tanben de l’actualitat de la recèrca e de las publicacions.
« L'idèa de finitud
Dintram uèi dins lo camp semantic de la finitud, qu'inclutz las tèrras mai reculadas, las confinhas, apertenent encara al territòri que los nomena, mas tanben los limits considerats coma tals, sovent materializats per la preséncia de bòrnas.
Un dels tèrmes mai espandits en toponimia occitana per designar una extremitat, que siá oronimica, territoriala o ierarquica es lo tèrme cap. Es dins lo sens de « extremitat » que lo consideram aicí.
Nombroses son los toponims de tipe Cap de… que remandan a :
- d'autres toponims, coma Cap de Poujols [Cap de Pojòls] a Siurac (Òlt) que fa referéncia a Pojòls de Flaujac e Pojòls, Cap de Ferrières [Cap de Ferrièiras] a Ferrièiras de Limonha de Carcin (Òlt)...
- la vegetacion presenta e l'usatge dels luòcs que ne resulta amb Lou Cap de la Garenno [Lo Cap de la Garena] a L'Albenca (Òlt) o Cap du Frau [Cap del Frau] a Montfalcon (Òlt), Cap de Bos [Cap de Bòsc] a Bertés (Gironda) que delimita una zòna boscosa…
- lo limit que designan coma Cap Nau [Cap Naut] al nòrd de Siurac, al cap de la parròquia de Sant Simon (Òlt) ; Cap de la Vielle [Cap de la Vila] a Cièrp e Gaud (Garona Nauta) que nomena un barri de la vila ; Cap de Batut a Cajarc es un « cap de camin » bòrni, Cap-Bat [Cap Vath] a Galiats (Gèrs) que nomena lo « cap de la val », Capet a Savardun (Arièja) que son nom, jos una forma diminutiva, remanda al limit amb Bria…
Lo tèrme talon possedís, en toponimia occitana (e tot particularament en Carcin) plan sovent lo sens de « cap, limit », aital coma se pòt emplegar per parlar de « çò que demòra de quicòm », « lo cap, la fin » (un « talon » (un cunh) de cambajon per exemple). Se pòt balhar coma exemples Le Talou [Lo Talon] a Espedalhac (Òlt) que marca lo limit entre Espedalhac e Blars, Le Talou [Lo Talon] a Marcilhac (Òlt) que nomena lo limit entre Marcilhac, Larnagòl e Sanch Èl o encara lo de Sanch Èl que nomena la frontièira entre aquela comuna, Brengas e Grealon. Mas tanben, endacòm mai, Le Talon [Lo Talon] de Thorame-Bassa (Aups de Provença Nauta) e lo Col du Talon [Còl del Talon] situats en limit de Prads-nauta-Bléone, Talon de Landeroat (Gironda) que tòca Bois de Talon, [Bòsc de Talon] comuna de Savinhac de Duràs (Òlt e Garona) o Talon a Lana de Varetons (Pirenèus Atlantics) en limit de Mondòri.
Aquela representacion toponimica de la finitud poiriá pas èsser complèta evoquèssem pas lo mot confinhs plan espandit dins la toponimia e l'antroponimia occitanas jos divèrsas formas, amb o sens sufixacion : Les Couffins [Los Confinhs] a Flavinh (Avairon) en limit d'amb Tremolhas, Les Coufines [Los Confinhs] a Foissac (Gardon) tot pròche de Colòrgas, Le Coufinhal [Lo Confinhal] a Argenças d'Aubrac (Avairon) tocant La Guiòla, Las Couffinières [Las Confinhièiras] a Firmin (Avairon) en limit d'Ausits, Coffinier [Confinhièr] a Bèlmont Senta Fe (Òlt) als confinhs de Vailats…
Las frontièiras
Los tèrmes que designan las frontièiras al sens estricte e qu'an daissat de traças toponimicas son plan nombroses e sovent ancians. Los galleses nos an sustot daissat *icoranda o *igoranda, compausat en -randa, « bòrd, limit », qu'es conegut per èsser a l'origina dels luòcs nomenats Ingrandes o Eiguranda. Aquel tèrme gallés poiriá tanben èsser a l'origina de d'unes luòcdiches Gironda, coma l'escriviá Pierre Barrière a prepaus del de Cors1 (Òlt). Remarca que lo luòc es prèp d'un autre nomenat les Cadourques [Los Cadorques], e qu'aquela proximitat sembla indicar lo passatge d'un país a un autre. Ne poiriá èsser aital tanben pel Château de Gironde [Castèl de Gironda] de Sant Partèm (Avairon) que domina Òlt e afrontat Las Juniás e Flanhac ; Gironde [Gironda] de La Capèla Cabanac (Òlt) a l'exacte limit de Maurós ; Gyronde [Gironda] de l'Argentièra (Alps Nauts) que tòca la comuna dels Vinhaus ; Girondes [Girondas] de Belin e Beliet (Gironda) als abòrds immediats de Sent Manhe. A La Madeleine [La Magdalena], comuna de Capdenac, ont lo riu Òlt es la frontièira naturala entre los departaments d'Avairon e d'Òlt, tres comunas s'encontran : Causse e Dièja dins Avairon, Faicelas e Capdenac dins Òlt. I a aquí un pont al ras del qual l'Ostal de Gironda foguèt bèl temps a un peatge coma o escriu l'istorian Sant-Marty4.
Lo germanic marka, « frontièira » nos a daissat marga e marcha que designan çò que l'ancian francés nomenava tanben « marche », un « limit », una « frontièira ». Los exemples eissits d'aqueles tèrmes son nombroses a començar per l'anciana província de Marcha. Se citarà Margues qu'es constituït d'una poncha de tèrra que s'enfonsa fins a l'interseccion de las quatre comunas de Puègjorda, Sent Joan de Laur (Òlt), Salvanhac de Cajarc e Marcièl (Avairon) ; Marguerite [Margarida] a Cambas qu'emana probable de marca + ritu- (tèrme gallés nomenant un ga), comprés aicí al sens de « passatge », en comparason de la proximitat del luòcdich amb lo limit entre Cambas e Boçac (Òlt). Se retròba aquela meteissa etimologia dins la Margeride [Marjarida], massís montanhós del Massís central als limits dels departaments de Cantal, de Léger Naut e de Losera. Es encara d'un tèrme compausat amb marca, « comarca » que ven Coumarques [Comarcas] de Montfalcon (Òlt) que nomena lo limit dels territòris d'aquela comuna, d'amb Senièrgas e Valhac.
(per seguir) »
Isabèla Collomb
1 Pierre Barrière : « À propos des voies antiques des Cadurques. Organisation et circulation ». In : Revue des Études Anciennes. Tome 54, 1952, n°1-2. pp. 102-108.
2 L. Saint-Marty. Histoire populaire du Quercy. Des Origines à 1800. Caors : Coueslant, 1920, p. 18.